| اقليم پارس از گزند مغول مصون ماند و در اين ميان گروهي از دانشمندان و شاعران و اديبان هم راهي اين اقليم شدند. گزارش شمس قيس رازي مبني بر روي آوردنش به پارس، نمونه‌اي است از مهاجرت دانشمندان بدين اقليم. در پي اين مهاجرتها بود كه مكتب حكمي- كلامي فارس، اندكي ديرتر از سده 8ق اعلام وجود كرد. محققان نام 19 تن متكلم و حكيم وابسته به حوزه فارس (شيراز ) را برشمرده‌اند كه برجسته‌ترين آنها عبارتند از قاضي عضدالدين ايجي (د756ق/1355م) ، سعدالدين تفتازاني(792ق/1390م)، مير سيد شريف جرجاني (د816ق/1313م)، جلال‌الدين دواني (د908ق/1502م)، و خانواده فيلسوفان دشتكي ، يعني امير صدرالدين دشتكي (د903ق/1498م)، پسرش غياث الدين منصور دشتكي (د948ق/1541م) و نوه امير صدرالدين، موسوم به مير صدرالدين دوم (د96 1ق/1554م) كه به قول كربن يك سلسله خانوادگي از فيلسوفان به شمار مي‌آيند (ص473). تامل در آثار متفكران وابسته به مكتب شيراز روشنگر اين حقيقت است كه ماهيت انديشه اين انديشمندان به گواهي آثارشان كلامي يا دست كم بيشتر كلامي است. البته «غلبه عنصر اشراق در تفكر فلسفي شيعي» نيز در اين مكتب شايان توجه است و از نهفته بودن «ريشه بسياري از مباني فلسفه صدرايي در مكتب شيراز » حكايت مي‌كند. سير انديشه‌هاي كلامي در ايران، نشان مي‌دهد كه در مكتب شيراز ما نخست انديشه‌هاي كلامي اشعري سربرآورد و سپس انديشه‌هاي كلامي شيعي، با تلاش قاضي عضدالدين ايجي كه كاز سرآمدان تحقيق و ژرف نگري بود، و تاليف كتاب المواقف كه دائره المعارفي كلامي و حتي فلسفي است، كلامي اشعري مورد توجه جدي قرار گرفت. بر اين كتاب حواشي و شروح بسيار نوشته‌اند كه مهم‌تر از همه شرح مير سيد شريف جرجاني است كه مواقف را مفيدتر و خواندني‌تر كرده است. ديگر بزرگان مكتب شيراز ، مثل علامه دواني و خاندان دشتكي نخست اهل تسنن و مدافع و مروج كلام اشعري بوده‌اند.
كلام شيعي در پي گرايش برخي از بزرگان مكتب شيراز (دواني و دشتكي‌ها از غياث الدين منصور به بعد ) حضور خود را در اين مكتب اعلام كرد و اين سخن راست آمد كه «مكتب شيراز با تفكرات اشعري آغاز مي‌شود و با تفكر شيعي ادامه و پايان مي‌يابد» .( دواني در رساله «نورالهدايه» حكايت تامل در باورهاي سنيانه خويش را به داوري عقل بيان مي‌كند و سرانجام از گراييدن خود به آيين تشيع ضمن اظهار ارادت به امامان دوازدهگانه (ع) سخن مي‌گويد. خاندان دشتكي هم از غياث‌الدين منصور به اين سو، جمله به مذهب تشيع مي‌گرايند و بدين سان ، كلام شيعه كه از مدتها قبل به علل مختلف ، از جمه گرايش سلطان محمد خدابنده به تشيع تحت تأثير علامه حلي رواج يافته بود. در مكتب شيراز جايگزين كلام اشعري مي‌شود. گذشته از اين، شيراز در مقام «برج اوليا» ا ز اين بابت هم وضعي خاص داشت و در اوج سلطه تسنن، در آنجا تشبيع همواره مورد توجه بود. مكتب شيراز در حفظ فرهنگ و ادب و حكمت و كلام و انتقال آن به مكتب اصفهان نقشي ويژه ايفا كرد. چنين مي‌نمايد كه اگر مكتب افول نمي‌كرد و به اصفهان منتقل نمي‌شد و سير طبيعي خود را دنبال مي‌كرد ، نتايج بسيار مطلوب به بار مي‌آمد. مهمترين حاصل اين مكتب، ظهور صدر المتالهين (د1050ق/1640م) و پديد آمدن حكمتت متعاليه است. در پي بازگشت صدر المتالهين (حدود سالهاي 1020 تا 1022ق/1611تا 1613م) به شيراز دومين مكتب شيراز كه همانا مكتب فلسفه صدرايي است، در اين شهر شكل گرفت. | 
