پارت‌ها را آرياييان شعبة شرقي دانسته‌اند كه به قبيلة « پرني » يكي از سه قبيلة اتحادية « داهه » ، تعلق داشتند . داهه مجموعه‌اي از قبايل سكايي بود كه در استپهاي ميان درياي خزر و آرال به صورت چادر نشين مي‌زيستند . گر چه پارت‌ها نزديك به پنج سده ( از 248 پ.م. تا 227 م . ) در ايران سلطنت كردند . ولي متأسفانه اطلاع دقيقي دربارة آنان در دست نيست و آثار پارتي در ايران محدود و انگشت شماراند و بيشتر آنها هم در كاوشهاي سالهاي اخير به دست آمده‌اند . بيرون از قلمرو سياسي امروزي ايران بيشتر از خود ايران آثار و بقاياي شهرهاي پارتي موجود است و براي نمونه بايد از آثار به دست آمده در ( مرو ـ نسا ) در تركمنستان امروزي و « حترا » ، و « پالميرا » و « دورا اوروپوس » در سويه و بين‌النهرين شمالي ياد كرد . « نسا » را پايتخت اولية پارت‌ها ذكر كرده‌اند كه پس از غلبه به ساتراپ سلوكي پارت ، توسط « اشك اوّل » مقرّ حكمراني آنان شد . امّا وقتي كه « تيرداد اوّل » ( 248 تا 211 پ.م. ) هير كانيا و قومس و كناره‌هاي جنوب شرقي درياي خزر را به قلمرو پارت ضميمه كرد ، پايتخت به شهر سلوكي ( هكاتم پوليس ) ، يا شهر صد دروازه نزديك دامغان منتقل گرديد .

كاوشهاي باستانشناسان انگليسي به سرپرستي « ديويد استروناخ » ردپاي اين شهر را در « قومس » دامغان پيدا كرد . امّا ابعاد اين كاوش در حدي نبود تا ثابت كند شهر صددروازه ( هكاتم پوليس) در همين محل بوده است يا خير . معبد « آناهيتاي » كنگاور در هستة مركزي شهر كنگاور ، 90 كيلومتري شرق كرمانشاه بر بالاي يك تپة صخره‌اي واقع شده است . سيف الله كامبخش فرد ـ كاوشكر آن ـ اين بناي معظم را معبد ناهيد دورة اشكاني دانسته است و تني چند از باستانشناسان نيز اثر ياد شده را به دورة ساساني متاخر نسبت داده‌اند ، و گروهي نيز اين مجموعه را معبد « آرتميس » ( الهة شكار ) يوناني و عده‌اي ديگر آن را يك بناي سلوكي مي‌دانند .

آثار كوه خواجة زايل نيز از ديگر آثار دورة اشكاني بشمار مي‌آيد . اين مجموعة معظم خشتي را كه اوّل بار باستانشناس انگليسي « اورل اشتاين » شناسايي و معرفي كرد ، يادماني است منحصر به فرد از قرن اوّل ميلادي ، كه تلفيقي است از هنر پارت و ساساني و بودايي و مانوي شرق ايران . نقاشيهاي ديواري مكشوفه از آن اسناد معتبر تاريخ و فرهنگ ايران در دوره‌هاي اشكاني و ساساني بشمار مي‌روند . از ديگر آثار دورة پارت بايد از « گورستان پارتي سنگ شير همدان » و آرامگاههاي اليمائي ( دورة پارت ) مكشوفه در « گلالك » شوشتر و آرامگاههاي « گِرمي استان اردبيل و طبقه پارتي شوش نام برد .